Cmentarz Zasłużonych na Pęksowym Brzyzku w Zakopanem to miejsce o niezwykłej historii i głębokim znaczeniu dla Małopolski, często budzące ciekawość i pytania o jego charakter oraz to, kto tam spoczywa. W tym artykule, opierając się na moim doświadczeniu i wiedzy o regionie, zabieram Państwa w podróż przez dzieje tego stuleciowego cmentarza, prezentując jego unikalne walory, najważniejsze groby i praktyczne informacje, które pozwolą w pełni docenić to wyjątkowe miejsce pamięci i kultury pod Tatrami.
cmentarz zasłużonych na pęksowym brzyzku – najważniejsze informacje:
- Cmentarz Zasłużonych na Pęksowym Brzyzku to historyczna nekropolia w Zakopanem, położona przy ulicy Kościeliskiej, tuż obok najstarszego drewnianego kościoła.
- Powstał w 1851 roku i jest miejscem spoczynku około 250 wybitnych postaci zasłużonych dla Zakopanego, Tatr i całej Polski, w tym artystów, naukowców i sportowców.
- Nagrobki na Pęksowym Brzyzku to unikatowe dzieła sztuki, często wykonane z drewna, metalu, kamienia lub malowane na szkle, zdobione motywami podhalańskimi i góralskimi krzyżami.
- Nekropolia jest dostępna dla zwiedzających przez cały rok, od świtu do zmierzchu, a wstęp jest bezpłatny.
Cmentarz na Pęksowym Brzyzku w Zakopanem: Serce Historii i Pamięci Tatr
Kiedy mówimy o Zakopanem, często myślimy o Tatrach, Krupówkach, góralskiej architekturze. Jednak w sercu tego tatrzańskiego kurortu, przy ulicy Kościeliskiej, znajduje się miejsce o wyjątkowej aurze i znaczeniu historycznym – Stary Cmentarz na Pęksowym Brzyzku. To nie jest zwykły cmentarz, to prawdziwa nekropolia, która odzwierciedla duszę Zakopanego i Podhala, będąc świadkiem jego rozwoju i miejscem spoczynku wielu wybitnych i zasłużonych dla Zakopanego i całej Polski postaci.
Nazwa cmentarza, Pęksowy Brzyzek, pochodzi od nazwiska darczyńcy ziemi, Jana Pęksy, oraz słowa „brzyzek”, które w gwarze góralskiej oznacza urwisko nad potokiem. Pierwotnie była to parcela obok najstarszego drewnianego kościoła w Zakopanem, kościoła pw. Matki Boskiej Częstochowskiej. Ten pierwszy zakopiański cmentarz powstał w połowie XIX wieku, a dokładnie w 1851 roku, i od tego czasu stał się miejscem spoczynku dla wielu pokoleń, zarówno mieszkańców, jak i osób związanych z Zakopanem i Tatrami.
Dlaczego Stary Cmentarz na Pęksowym Brzyzku jest tak wyjątkowy?
Wyjątkowość tego miejsca wynika z kilku czynników. Przede wszystkim, jest to historyczny cmentarz, który od ponad 170 lat pełni funkcję miejsca pamięci. Po drugie, to miejsce spoczynku wielu wybitnych osób zasłużonych dla Zakopanego, Tatr i Podhala. Po trzecie, nagrobki na Pęksowym Brzyzku to prawdziwe dzieła sztuki, często wykonane z drewna, metalu, kamienia, czy malowane na szkle, nierzadko z motywami podhalańskimi i góralskimi krzyżami, co nadaje miejscu niepowtarzalny, artystyczny charakter.
Kto spoczywa na Cmentarzu Zasłużonych?
Na Pęksowym Brzyzku znajduje się około 500 grobów, a wśród nich około 250 osób zasłużonych. To tutaj spoczęli twórcy i miłośnicy Tatr, artyści, naukowcy, sportowcy i działacze. Znajdziemy tu mogiły tak wybitnych postaci jak Stanisław Witkiewicz, Tytus Chałubiński, Jan Krzeptowski Sabała, Kornel Makuszyński, Władysław Orkan, Stanisław Marusarz, Helena Marusarzówna, czy Władysław Hasior. Spoczął tu także symboliczny grób Witkacego i himalaisty Macieja Berbeki. To prawdziwa galeria postaci, które ukształtowały obraz Zakopanego i Polski.
Historia i Symbolika Pęksowego Brzyzku
Cmentarz na Pęksowym Brzyzku to nie tylko miejsce pochówku, ale również żywa lekcja historii. Jego kamienny mur i aleja prowadząca wzdłuż potoku Cicha Woda kryją w sobie opowieści o początkach Zakopanego jako osady, a później jako znaczącego ośrodka turystycznego i kulturalnego.
Początki i rozwój Starego Cmentarza
Jak wspomniałem, cmentarz powstał w 1851 roku. Początkowo był to typowy cmentarz parafialny. Z czasem, wraz z rozwojem Zakopanego i rosnącą liczbą wybitnych postaci związanych z tym miejscem, zaczął nabierać charakteru nekropolii zasłużonych. Ksiądz Józef Stolarczyk, pierwszy proboszcz zakopiański, odegrał kluczową rolę w jego utworzeniu i rozbudowie. To on również spoczął na Pęksowym Brzyzku, co podkreśla jego zasługi dla społeczności.
Artystyczna wartość nagrobków i ich twórcy
Nagrobki na Pęksowym Brzyzku to prawdziwe dzieła sztuki, często wykonane przez wybitnych artystów, takich jak Antoni Kenar czy Antoni Rząsa. Materiały, z których powstawały, to drewno, metal, kamień oraz szkło, często malowane. Odzwierciedlają one nie tylko pamięć o zmarłych, ale także bogactwo podhalańskiej sztuki ludowej i tradycji. Wśród nich znajdziemy te wykonane w pracowni Władysława Hasiora, co dodatkowo podnosi ich wartość artystyczną.
Spacer po Cmentarzu Zasłużonych: Co Warto Zobaczyć?
Spacerując po Pęksowym Brzyzku, można poczuć puls historii i kultury Zakopanego. Każdy grób, każda mogiła, to osobna opowieść, która czeka na odkrycie. Cmentarz prowadzi aleja, wzdłuż której rozlokowane są najważniejsze groby i tablice pamiątkowe.
Najważniejsze groby i ich historie
Wśród najbardziej znanych postaci spoczywających na Pęksowym Brzyzku warto wymienić: Stanisława Witkiewicza – ojca polskiego modernizmu, Tytusa Chałubińskiego – „króla Tatr”, Jana Krzeptowskiego Sabałę – legendarnego gawędziarza i przewodnika, Kornela Makuszyńskiego – uwielbianego autora książek dla dzieci, czy Władysława Orkana – pisarza związanego z Podhalem. Znajdziemy tu również groby Stanisława Marusarza i Heleny Marusarzówny – wybitnych sportowców, oraz Jana Długosza – taternika i kapłana. Symboliczny grób Witkacego oraz himalaisty Macieja Berbeki to także ważne punkty na nekropolii.
Cmentarz jest również miejscem upamiętnienia polskich kompozytorów związanych z Zakopanem oraz artystów, którzy tworzyli i żyli w tym miejscu, pozostawiając po sobie niezatarte ślady w kulturze. To swoisty Panteon zasłużonych osób dla Zakopanego i całej Małopolski.
Lokalna Ciekawostka: Nazwa cmentarza pochodzi od nazwiska darczyńcy ziemi, Jana Pęksy, a „brzyzek” oznacza w gwarze góralskiej urwisko nad potokiem – idealnie oddając położenie nekropolii wzdłuż potoku Cicha Woda.
Architektura i rzeźba nagrobna na Pęksowym Brzyzku
Nagrobki na Pęksowym Brzyzku to unikatowe, niepowtarzalne dzieła sztuki. Wiele z nich to kamienne, drewniane lub metalowe rzeźby, często zdobione motywami podhalańskimi, panteonowymi symbolami czy góralskimi krzyżami. Są to zarówno proste, surowe formy, jak i bogato zdobione kompozycje, często z malowanymi na szkle obrazami. Te nekropolie są prawdziwym muzeum sztuki sepulkralnej, gdzie każdy nagrobek jest świadectwem indywidualności zmarłego i kunsztu artysty.
Pęksowy Brzyzek w Kontekście Kultury Zakopanego i Małopolski
Pęksowy Brzyzek to nie tylko miejsce pochówku, ale również ważny element dziedzictwa kulturowego Zakopanego. To tutaj, w cieniu Tatr, spoczęli ci, którzy kształtowali tożsamość regionu i Polski. Cmentarz jest odwiedzany nie tylko przez rodziny zmarłych, ale także przez turystów, miłośników historii i sztuki, którzy pragną oddać hołd wielkim postaciom i podziwiać unikalne nagrobki.
Cmentarz jako miejsce inspiracji dla artystów
Nekropolia od zawsze była źródłem inspiracji dla artystów. Malarze, rzeźbiarze, poeci i pisarze znajdowali tutaj natchnienie do swoich dzieł. Atmosfera zadumy, piękno nagrobków i otaczająca przyroda Tatr tworzą unikalne warunki do refleksji i twórczości. To miejsce, gdzie historia spotyka się ze sztuką, a pamięć o zmarłych łączy się z życiem artystycznym Zakopanego.
Pamięć o zasłużonych dla regionu i kraju
Pęksowy Brzyzek to symboliczna pamięć o wszystkich, którzy przyczynili się do rozwoju Zakopanego i Małopolski. Od Tytusa Chałubińskiego, który rozsławił Zakopane jako uzdrowisko, po Jana Krzeptowskiego Sabałę, który stał się ikoną góralskiej kultury. To miejsce przypomina nam o tym, jak wiele zawdzięczamy tym wybitnym osobom. Tablice pamiątkowe poświęcone są również tym, którzy nie spoczęli na Pęksowym Brzyzku, ale byli blisko związani z Podhalem, jak Kazimierz Przerwa-Tetmajer, czy redaktorzy Kuriera Tatrzańskiego.
Informacje Praktyczne dla Odwiedzających Stary Cmentarz
Planując wizytę na Pęksowym Brzyzku, warto wiedzieć, jak się tam dostać i czego się spodziewać, aby w pełni docenić to wyjątkowe miejsce. Odwiedziny na cmentarzu to nie tylko lekcja historii, ale także chwila zadumy i refleksji w pięknym otoczeniu.
Lokalizacja i dojazd do Cmentarza na Pęksowym Brzyzku
Cmentarz znajduje się w centrum Zakopanego, przy ulicy Kościeliskiej, tuż obok zabytkowego drewnianego kościoła św. Klemensa. Dojazd jest łatwy, zarówno samochodem, jak i komunikacją miejską. Z Krupówek to zaledwie kilka minut spacerem. Jeśli podróżują Państwo samochodem, w okolicy są dostępne miejsca parkingowe, choć w sezonie turystycznym mogą być one mocno oblegane. Można również skorzystać z usług lokalnych przewoźników, takich jak Szwagropol, które oferują połączenia z większych miast Małopolski.
Oto kilka sposobów, by dotrzeć do Cmentarza na Pęksowym Brzyzku:
- Pieszo z Krupówek: Kierując się w stronę ulicy Kościeliskiej, to przyjemny spacer trwający około 10-15 minut.
- Samochodem: Dostępne są płatne parkingi w pobliżu ulicy Kościeliskiej, jednak w szczycie sezonu bywają zatłoczone.
- Komunikacją publiczną: Lokalne busy kursują często i zatrzymują się w okolicy cmentarza.
Godziny otwarcia i zasady zwiedzania
Pęksowy Brzyzek jest dostępny dla zwiedzających przez cały rok, od wczesnych godzin porannych do zmroku. Wejście jest bezpłatne. Warto jednak pamiętać, że jest to miejsce pochówku, więc należy zachować ciszę i szacunek. Wokół cmentarza, a zwłaszcza na ulicy Kościeliskiej, znajdą Państwo liczne karczmy, gdzie można skosztować regionalnych potraw, takich jak w Karczmie u Walusia, oraz sklepy z pamiątkami, oferujące wyroby z drewna, metalu czy szkła, podobne do tych, które zdobią nagrobki.
Cmentarz Zasłużonych na Pęksowym Brzyzku to prawdziwa perła Małopolski. Łączy on w sobie historię, sztukę i pamięć o wybitnych postaciach, które ukształtowały nie tylko Zakopane i Podhale, ale i całą Polskę. Odwiedzając to miejsce, nie tylko oddajemy hołd zmarłym, ale i zanurzamy się w bogatej kulturze i tradycji góralskiej. Gorąco zachęcam do osobistego odkrywania tego niezwykłego zakątka pod Tatrami, który wciąż kryje w sobie wiele fascynujących opowieści i jest żywym świadectwem dziedzictwa naszego regionu.
