Kiedy mówimy o Zakopanem, często myślimy o Krupówkach, Giewoncie czy górskich szlakach. Jednak prawdziwe serce tego podhalańskiego miasteczka bije w miejscach o głębokiej historii i niezwykłej symbolice. Jednym z nich jest bez wątpienia **najstarszy kościół w Zakopanem**, który wraz z przyległym cmentarzem na Pęksowym Brzyzku stanowi świadectwo początków osadnictwa i rozwoju tej unikalnej miejscowości. W niniejszym artykule zabieram Was w podróż do źródeł zakopiańskiej wiary i kultury, opowiadając o drewnianej perle Podhala, jej historii, architekturze oraz o tym, co czyni ją miejscem tak wyjątkowym na mapie Małopolski. Znajdziecie tu nie tylko fascynujące fakty historyczne, ale także praktyczne wskazówki dotyczące zwiedzania i zrozumienia fenomenu tego miejsca, które dla wielu stało się symbolem Zakopanego.
najstarszy kościół w zakopanem – najważniejsze informacje:
- Najstarszy kościół w Zakopanem to drewniany kościółek pod wezwaniem Matki Bożej Częstochowskiej, często nazywany Starym Kościółkiem, położony przy ulicy Kościeliskiej.
- Obiekt powstał w 1847 roku, a jego budowę sfinansowała Klementyna Homolacsowa, właścicielka dóbr zakopiańskich.
- Wnętrze kościółka to prawdziwa skarbnica sztuki ludowej, z pięknymi polichromiami i rzeźbami, które oddają ducha góralskiej estetyki.
- Bezpośrednio obok świątyni znajduje się Cmentarz Zasłużonych na Pęksowym Brzyzku, nekropolia wybitnych postaci związanych z Zakopanem i Tatrami.
Najstarszy kościół w Zakopanem – serce podhalańskiej historii i kultury
Zastanawiając się nad najstarszym kościołem w Zakopanem, często pojawiają się pytania, która świątynia dzierży ten zaszczytny tytuł. Odpowiedź nie jest jednoznaczna, jeśli patrzeć na daty powstania poszczególnych parafii, ale bez wątpienia to **drewniany kościółek pod wezwaniem Matki Bożej Częstochowskiej**, często nazywany Starym Kościółkiem, jest tym, który w najbardziej bezpośredni sposób związany jest z początkami Zakopanego jako samodzielnej jednostki duszpasterskiej i osadniczej. To właśnie tutaj, na **ulicy Kościeliskiej**, bije serce dawnego Zakopanego, miejsca, gdzie historia splata się z głęboką wiarą i góralską tradycją.
Ten drewniany kościół, zbudowany z **modrzewiowego drewna**, jest świadectwem wytrwałości i wiary pierwszych zakopiańczyków. Jego skromna, lecz pełna uroku architektura, a także bogate wnętrze, czynią go jednym z najważniejszych obiektów na **Szlaku Architektury Drewnianej** w Małopolsce. To nie tylko miejsce kultu, ale prawdziwe muzeum sztuki ludowej, gdzie każdy element opowiada swoją historię.
Gdzie szukać korzeni zakopiańskiej wiary?
Korzenie zakopiańskiej wiary sięgają pierwszej połowy XIX wieku, kiedy to rosnąca liczba mieszkańców potrzebowała własnej świątyni. Wcześniej **Zakopane** należało do parafii w **Chochołowie**, co dla mieszkańców było sporym utrudnieniem. Potrzeba stworzenia lokalnego centrum duchowego była więc silna i doprowadziła do powstania tego unikalnego obiektu sakralnego.
Krótka historia najstarszego kościoła w Zakopanem
Drewniany kościółek powstał w połowie XIX wieku, a dokładnie w **1847 roku**. Jego budowę sfinansowała **Klementyna Homolacsowa**, właścicielka dóbr zakopiańskich, a pierwszym proboszczem został ksiądz **Józef Stolarczyk**. To pod jego przewodnictwem **6 stycznia 1848 roku odprawiona została tutaj pierwsza msza święta**, co symbolicznie zapoczątkowało istnienie samodzielnej parafii w Zakopanem. Pierwotnie **kościół pod wezwaniem** św. Klemensa od imienia swojej fundatorki, **Klementyny Homolacsowej**. Z czasem, gdy w latach **1850–1851** dobudowano nową część, a w niej umieszczono **kopię obrazu Matki Boskiej Częstochowskiej**, to właśnie Matka Boża Częstochowska stała się patronką świątyni, a św. Klemens został drugim patronem kościoła.
Kościół Najświętszej Rodziny – czy to on jest najstarszy? Rozwiewam wątpliwości
Często pojawia się pytanie, czy Kościół Najświętszej Rodziny, położony przy Krupówkach, nie jest przypadkiem tym najstarszym. Otóż, choć jest to główna świątynia parafialna Zakopanego i imponujący obiekt, jego budowa rozpoczęła się znacznie później niż Starego Kościółka. Kościół Najświętszej Rodziny powstał w latach **1877-1896** i pełnił rolę głównego kościoła parafialnego po tym, jak Stary Kościółek stał się zbyt mały na potrzeby rozwijającej się społeczności. Zatem, choć jest to ważna świątynia, miano „najstarszego” należy się drewnianemu kościółkowi.
Geneza parafii w Zakopanem
Geneza zakopiańskiej parafii, ściśle związana ze Starym Kościółkiem, jest fascynującym przykładem oddolnej inicjatywy i determinacji lokalnej społeczności. Powstanie samodzielnej parafii było kluczowe dla tożsamości i rozwoju Zakopanego, dając mieszkańcom własne centrum duchowe i społeczne.
Architektura i symbolika kościoła parafialnego
Kościół Najświętszej Rodziny, w przeciwieństwie do kameralnego, drewnianego kościółka, reprezentuje styl neoromański z elementami neogotyckimi. Jego monumentalna bryła i bogate wnętrze świadczą o rosnącym znaczeniu Zakopanego pod koniec XIX wieku. Jest to ważny punkt na religijnej mapie miasta, ale jego historia nie sięga tak głęboko jak historia Starego Kościółka.
Cmentarz na Pęksowym Brzyzku – nekropolia zasłużonych i świadectwo dziejów
Bezpośrednio obok Starego Kościółka znajduje się **Cmentarz na Pęksowym Brzyzku**, oficjalnie nazywany **Cmentarzem Zasłużonych na Pęksowym Brzyzku**. To nie jest zwykła nekropolia, lecz prawdziwa księga historii Zakopanego i Podhala, gdzie spoczęli najwybitniejsi twórcy, artyści, naukowcy, sportowcy i działacze związani z regionem. Spacerując alejkami tego cmentarza, można poczuć puls historii i oddać hołd tym, którzy kształtowali oblicze Zakopanego.
Historia Pęksowego Brzyzku – miejsca spoczynku Tatrzańskich Gigantów
Cmentarz powstał mniej więcej w tym samym czasie co Stary Kościółek. Nazwa „**Pęksowy Brzyzek**” pochodzi od nazwiska górala, **Jędrzeja Pęksy**, który przekazał ziemię pod jego założenie. To miejsce stało się ostatecznym spoczynkiem dla wielu wybitnych postaci, takich jak **Stanisław Witkiewicz, Kornel Makuszyński, Kazimierz Przerwa-Tetmajer, Władysław Orkan czy Tytus Chałubiński**. Każdy nagrobek to małe dzieło sztuki, często wykonane przez lokalnych rzeźbiarzy, co dodaje miejscu unikalnego charakteru.
Spacer po Pęksowym Brzyzku – co warto zobaczyć?
Odwiedzając Pęksowy Brzyzek, warto poświęcić czas na spokojny spacer, zwracając uwagę na detale i symbolikę nagrobków. To nie tylko lekcja historii, ale także obcowanie z niezwykłą sztuką nagrobną, często o charakterze ludowym, która doskonale oddaje ducha Podhala.
Groby artystów, pisarzy i taterników
Wśród licznych grobów znajdziemy te należące do wybitnych postaci polskiej kultury i nauki. Możemy odnaleźć miejsce spoczynku **pierwszego proboszcza Zakopanego**, **księdza Józefa Stolarczyka**, a także wielu innych, którzy przyczynili się do rozwoju Zakopanego. To swoista galeria pamięci, gdzie każdy nagrobek opowiada inną historię.
Unikalna sztuka nagrobna
Charakterystyczna dla Pęksowego Brzyzku jest sztuka nagrobna. Wiele z nagrobków to prawdziwe dzieła **sztuki góralskiej**, często autorstwa lokalnych rzeźbiarzy, takich jak **Paweł Gąsienica**, który tworzył tu w latach 20. XX wieku. Wykonane z drewna lub kamienia, ozdobione są motywami podhalańskimi, co nadaje cmentarzowi niezwykły, lokalny charakter.
Stary Kościółek pw. Matki Bożej Częstochowskiej – prawdziwy najstarszy klejnot Zakopanego
Stary Kościółek, choć niewielki, jest prawdziwym klejnotem architektonicznym i duchowym Zakopanego. To serce dawnego życia religijnego i społecznego, które do dziś zachwyca swoją autentycznością i bogactwem detali. Znajduje się on przy **ulicy Kościeliskiej**, która sama w sobie jest jedną z najstarszych i najbardziej malowniczych ulic w Zakopanem, zachowującą wiele oryginalnych chat góralskich.
Drewniana perła Podhala – charakterystyka budowli
Kościół pod wezwaniem **Matki Bożej Częstochowskiej w Zakopanem** to **drewniany kościółek**, powstały w **1847 roku**. Jest to **dwuczęściowa nawa** z **wielobocznie zamkniętym prezbiterium**, co było typowe dla architektury sakralnej tamtego okresu. **Pokryty jest gontem i zwieńczony wieżyczką na sygnaturkę**, co nadaje mu charakterystyczny, góralski wygląd. Pierwotnie był on pod wezwaniem św. Klemensa od imienia swojej fundatorki, Klementyny Homolacsowej. Jego prosta, a zarazem harmonijna bryła doskonale wpisuje się w tatrzański krajobraz.
Wnętrze Starego Kościółka – skarbnica sztuki ludowej
Wnętrze kościoła to prawdziwe arcydzieło **sztuki ludowej**. Skromne z zewnątrz, w środku zaskakuje bogactwem detali i kolorów. Malowidła ścienne, rzeźby i ołtarze są świadectwem talentu lokalnych artystów i rzemieślników. To tu można podziwiać autentyczną **góralską sztukę**, która nie jest tylko dekoracją, ale głębokim wyrazem wiary i kultury.
Ołtarz główny i wizerunek Matki Bożej Częstochowskiej
**Ołtarz główny** to centralny punkt świątyni. Znajduje się w nim **kopia obrazu Matki Boskiej Częstochowskiej**, która stała się główną patronką kościoła. Obraz ten, choć kopia, jest otoczony wielką czcią i stanowi serce duchowe kościoła. W latach **1850–1851**, gdy dobudowano nową część kościoła, ołtarze boczne zostały przeniesione, a **ołtarz główny z obrazem Matki Bożej Częstochowskiej** znalazł swoje obecne miejsce. Pierwotnie **wizerunek Matki Boskiej Częstochowskiej** powędrował na lewą ścianę prezbiterium, jednak z czasem zajął centralne miejsce w głównym ołtarzu.
Polichromie i rzeźby – dzieła lokalnych artystów
Wnętrze kościółka zdobią piękne **ludowe malowidła**, często przedstawiające sceny biblijne lub świętych. Warto zwrócić uwagę na malowidło przedstawiające Matkę Boską Częstochowską w otoczeniu aniołów, a także na oryginalne rzeźby, które są wyrazem głębokiej wiary i talentu lokalnych rzeźbiarzy. Wśród nich wyróżnia się figura św. Klemensa, który od momentu dobudowania drugiej części kościoła, stał się jego drugim patronem. Kaplica Matki Bożej Częstochowskiej, która łączy się z kruchtą, również stanowi istotny element wnętrza. Całość jest harmonijnym połączeniem prostoty i bogactwa, typowym dla góralskiej estetyki.
Msze święte i życie duchowe w najstarszych zakopiańskich świątyniach
Stary Kościółek, choć zabytkowy, wciąż tętni życiem religijnym. Odprawiane są w nim **msze święte**, a także inne nabożeństwa, co pozwala poczuć jego autentyczny, duchowy charakter. Warto sprawdzić aktualny plan mszy świętych, aby móc wziąć udział w liturgii w tak wyjątkowym miejscu.
Aktualny plan mszy w Starym Kościółku
Informacje o godzinach mszy świętych w Starym Kościółku najlepiej sprawdzić na stronie internetowej parafii lub bezpośrednio na tablicy ogłoszeń przy kościele. Ze względu na jego zabytkowy charakter i często zmienny harmonogram, zawsze doradzam wcześniejsze upewnienie się co do aktualnych godzin.
Dobra Rada: Jeśli planujesz uczestnictwo w mszy, pamiętaj, że kościółek jest niewielki, więc przybycie z wyprzedzeniem może być wskazane, zwłaszcza w sezonie turystycznym.
Duchowa atmosfera i tradycje
Uczestnictwo w mszy w Starym Kościółku to niezwykłe doświadczenie. Panuje tu wyjątkowa, intymna atmosfera, a śpiewy góralskie dodają liturgii niepowtarzalnego charakteru. To miejsce, gdzie tradycja i wiara splatają się w jedno, oferując niezapomniane przeżycie duchowe.
Dojazd i zwiedzanie – praktyczne wskazówki dla odwiedzających
Dotarcie do Starego Kościółka i Cmentarza na Pęksowym Brzyzku jest stosunkowo proste. Obiekt znajduje się przy **ulicy Kościeliskiej**, która jest jedną z głównych arterii starego Zakopanego. Najlepiej dojechać tam pieszo z Krupówek, co zajmuje około 15-20 minut, lub skorzystać z lokalnych busów, które kursują wzdłuż ulicy Kościeliskiej. Dla osób podróżujących samochodem dostępne są płatne parkingi w okolicy.
Jak dotrzeć do Starego Kościółka i Cmentarza na Pęksowym Brzyzku?
Najwygodniej jest spacerem z centrum Zakopanego. Ulica Kościeliska, prowadząca do kościółka i cmentarza, sama w sobie jest atrakcją, z licznymi zabytkowymi chatami góralskimi i regionalnymi restauracjami. Można również skorzystać z usług taksówek lub busów, które mają przystanki w pobliżu.
Oto kilka sugestii, jak dotrzeć do Starego Kościółka:
- Pieszo z Krupówek: Kieruj się w stronę zachodnią ulicą Krupówki, a następnie skręć w lewo w ulicę Kościeliską. Spacer zajmuje około 15-20 minut.
- Lokalnym busem: Wiele linii busów kursuje ulicą Kościeliską; zapytaj kierowcę o przystanek „Stary Kościółek” lub „Pęksowy Brzyzek”.
- Samochodem: Dostępne są płatne parkingi w okolicy ulicy Kościeliskiej. Pamiętaj, że w sezonie 2025 miejsca mogą być ograniczone.
Godziny otwarcia i zasady zwiedzania
Stary Kościółek jest zazwyczaj otwarty dla zwiedzających w określonych godzinach, poza czasem nabożeństw. Cmentarz na Pęksowym Brzyzku jest dostępny przez cały dzień. Warto pamiętać o zachowaniu ciszy i szacunku dla miejsca kultu i spoczynku zmarłych. Przy wejściu na cmentarz często można znaleźć tablice informacyjne z mapką i krótkimi opisami grobów zasłużonych.
Warto wiedzieć: Wnętrze kościółka bywa zamykane poza godzinami mszy, ale zawsze warto sprawdzić aktualne informacje na miejscu lub na stronie internetowej parafii. Nawet jeśli wnętrze jest niedostępne, zewnętrzna architektura i atmosfera miejsca są warte zobaczenia.
Dlaczego warto odwiedzić najstarszy kościół w Zakopanem? Moje refleksje regionalisty
Jako regionalista i pasjonat Małopolski, zawsze zachęcam do odwiedzania miejsc, które opowiadają prawdziwą historię regionu, a Stary Kościółek i Cmentarz na Pęksowym Brzyzku są tego doskonałym przykładem. To nie tylko atrakcje turystyczne, ale żywe świadectwa kultury, wiary i góralskiej tożsamości. Tu można dotknąć historii, poczuć ducha Podhala i zrozumieć, dlaczego Zakopane jest tak wyjątkowe.
Miejsce, gdzie historia spotyka się z góralską duszą
Odwiedzając ten **drewniany kościółek** i cmentarz, nie tylko podziwiamy zabytki, ale zanurzamy się w bogatą historię Zakopanego. To tutaj wszystko się zaczęło – od pierwszej mszy świętej odprawionej przez księdza Józefa Stolarczyka po spoczywających tu bohaterów Podhala. To miejsce, gdzie góralska sztuka ludowa, głęboka wiara i lokalna historia tworzą spójną i poruszającą całość.
Inspiracja dla artystów i miłośników Podhala
Stary Kościółek i Cmentarz na Pęksowym Brzyzku od dziesięcioleci inspirują artystów, pisarzy i wszystkich miłośników Podhala. Ich unikalna atmosfera, piękno architektury i bogactwo historii sprawiają, że są to miejsca, do których chce się wracać. Dla mnie, jako eksperta od Małopolski, są one kwintesencją zakopiańskiego dziedzictwa, które warto poznawać i pielęgnować.
A jakie są Wasze wspomnienia ze Starego Kościółka i Cmentarza na Pęksowym Brzyzku? Czy macie swoje ulubione nagrobki lub historie związane z tym miejscem?
Odwiedzenie Starego Kościółka i Cmentarza na Pęksowym Brzyzku to podróż do serca prawdziwego Zakopanego. To unikalne miejsca, w których historia, sztuka i głęboka wiara splatają się w niezwykłą opowieść o początkach i rozwoju podhalańskiej stolicy. Zachęcam każdego, kto ceni autentyczność i dziedzictwo, aby poświęcił czas na eksplorację tych zakopiańskich skarbów. Pozwólcie sobie na chwilę refleksji w otoczeniu starych drzew i nagrobków, a z pewnością poczujecie niezwykłą energię tego miejsca.
